Στην Αρκαΐμ έχει βρεθεί η
σημαντικότερη απόδειξη ότι οι θρυλικοί Άριοι, πολλούς αιώνες πριν τη γέννηση
του Χριστού, έκτιζαν στα Ουράλια πόλεις-φρούρια και μετακινούνταν με άρματα. Το
1987 η κοιλάδα της Αρκαΐμ σχεδιαζόταν να μετατραπεί στο βυθό μιας μεγάλης
δεξαμενής. Ο λόγος; Εκεί, είχε κιόλας κατασκευαστεί ένα φράγμα υδάτων. Οι
αρχαιολόγοι, βέβαια, όπως συμβαίνει πάντα σε τέτοιες περιπτώσεις, είχαν αρχίσει
ερευνητικές εργασίες. Και να που ξαφνικά εμφανίστηκαν κάποιοι νεαροί
ανιχνευτές, οι οποίοι οσμίστηκαν στη στέπα κάτι το παράξενο. Οι αρχαιολόγοι
αντιλήφθηκαν το μέγεθος της ανακάλυψης μόνο όταν είδαν από το αεροπλάνο γιγάντια
σχήματα από κύκλους που ενώνονταν μεταξύ τους και τις γραμμές που ξεκινούσαν
από το κέντρο της. Σχήματα που θύμιζα την ινδική μάνταλα (στον Βουδισμό και τον
Ινδουισμό είναι το ιερό σύμβολο του τόπου κατοικίας των θεοτήτων) ή τροχό με
ακτίνες. Σημειωτέον ότι η ύπαρξη της Αρκαΐμ ήταν γνωστή στους στρατιωτικούς από
τη δεκαετία του 1950, αλλά για κάποια αιτία αυτοί δεν ενημέρωσαν την
Αρχαιολογική Υπηρεσία.
Οι συνειρμοί με τη μάνταλα και τον τροχό
δημιουργήθηκαν αργότερα, όταν άρχισε να εικάζεται ότι την αρχαία πόλη έκτισαν
οι ίδιοι οι εφευρέτες της μάνταλα και των ακτινωτών τροχών, δηλαδή οι φυλές των
Αρίων. Οι ίδιοι, οι οποίοι μερικούς αιώνες νωρίτερα είχαν κάνει την εμφάνισή
τους με πολεμικά άρματα στην Ινδία και το Ιράν, είχαν κατακτήσει τις χώρες
αυτές και είχαν δώσει στον κόσμο δύο μεγάλες αρχαίες θρησκείες, τον Βεδικό
Ινδουισμό και τον Ζωροαστρισμό.
Σαν από θαύμα, η Αρκαΐμ στάθηκε
δυνατό να σωθεί και να μην πλημμυρίσει η κοιλάδα. Στις αρχές της δεκαετίας του
΄90 έγινε σαφές ότι στα Νότια Ουράλια, 500 χρόνια πριν από τον Τρωικό Πόλεμο,
την εποχή των αιγυπτιακών πυραμίδων και της ακμής της Βαβυλώνας, υπήρχε η Χώρα
των πόλεων, δηλαδή περισσότερες από 20 παρόμοιες μεταξύ τους καταπληκτικές
πόλεις φρούρια.
Ταξίδι στον 21ο αιώνα προ Χριστόν
«Σε αυτό το μέρος, στον ποταμό
Ούι, η δασική ζώνη μετατρέπεται σε στέπα, δημιουργώντας κάτι σα σύνορο μεταξύ
τους. Εδώ ξεκινά η γη των Αρίων», αναφέρει ο Γκενάντι Ζντάνοβιτς, επικεφαλής
της αποστολής που ανασκάπτει τη Χώρα των πόλεων, αγναντεύοντας θριαμβευτικά την
ομίχλη. Ο τόπος των Αρίων. Εδώ βρίσκονται τα νεκροταφεία και οι τύμβοι τους. Να
και ο ποταμός Ουράλης, το σύνορο μεταξύ Ευρώπης και Ασίας. «Έχουμε βρει τα
αρχαιότερα άρματα στον κόσμο, χίλια χρόνια παλαιότερα από εκείνα των Ελλήνων. Όπως
τα δίτροχα πολεμικά άρματα που ήταν συνδεδεμένα με το άλογο», εξηγεί ο
Ζντάνοβιτς.
Περπατάμε στην οδό Λεσνάγια (οδός
του Δάσους). Περίεργη ονομασία. Που έχει εδώ δάση; Θα μπορούσαν να την
ονομάσουν οδό των Αρίων ή του Ζαρατούστρα. Ο Σεργκέι Μαλιούτιν, ξεναγός μας στη
σύγχρονη και την αρχαία Αρκαΐμ, και αρχαιολόγος από οικογενειακή παράδοση, που
μεγάλωσε στην Αρκαΐμ, αναφέρει: «Στις αρχές της δεκαετίας του ΄90 είχαμε μια
πρωτοποριακή για εκείνη την εποχή ιδέα. Να δημιουργήσουμε ένα εθνικό
πολιτιστικό κέντρο, ένα υπαίθριο μουσείο, το οποίο θα συνδύαζε και τον τουρισμό
και την έρευνα».
Παρ’ όλα αυτά η οδός Λεσνάγια
ανεπαίσθητα μετατρέπεται σε ένα μικρό δασάκι, το «Μεθυσμένο δάσος», όπως το
λένε εδώ. Αυτό επειδή οι σημύδες λυγίζουν φτάνοντας μερικές φορές σχεδόν ως το
έδαφος, θυμίζοντας άνθρωπο που βρίσκεται σε κατάσταση προχωρημένης μέθης. Αμέτρητα
χρόνια πριν, υπήρχε εδώ το ηφαίστειο Ογκνιόνι, και ο καταυλισμός είναι
εγκατεστημένος κοντά στο στόμιό του. Πλάι σ'αυτό ορθώνονται λόφοι, οι οποίοι
για κάποιο λόγο αποκαλούνται βουνά, με το όνομα Σαμανίχα, δηλαδή το όρος της
Αγάπης. Τα ονόματα έχουν δώσει τουρίστες λάτρεις του μυστικισμού, και αυτά
καθιερώθηκαν.
«Το οικολογικό μουσείο δεν είναι
ένα τυπικό κτίριο με βιτρίνες εκθεμάτων», εξηγεί ο Σεργκέι. Αποδεικνύεται ότι
το μουσείο είναι η ίδια η στέπα γύρω από τον καταυλισμό. Αν απομακρυνθείς λίγο
από τον καταυλισμό, θα συναντήσεις ανακατασκευασμένες από τους αρχαιολόγους
κατοικίες της Λίθινης εποχής. Όσο παράξενο κι αν ακούγεται, στην Παλαιολιθική
εποχή οι άνθρωποι ζούσαν σε αρκετά αξιοπρεπή σπίτια, τα οποία λόγω της έλλειψης
πέτρας στη στέπα θεμελιώνονταν σε χιλιάδες κόκκαλα αλόγων (τα άλογα τότε ήταν
άγρια και αποτελούσαν θηράματα). Ομως, στις σπηλιές με τις διάσημες
παλαιολιθικές ζωγραφιές δεν ζούσαν, αλλά πραγματοποιούσαν τις ιεροτελεστίες
τους.
Αν πας από την άλλη πλευρά, θα
δεις μια σκηνή νομάδων, έναν τύμβο με πέτρινα ομοιώματα νεκρών. Δεν πρόκειται
πλέον για την Εποχή του Σιδήρου, αλλά για τους Σκύθες. Τα αρχαιολογικά ευρήματα
που σχετίζονται με τους Σκύθες είναι πάντοτε άλογα (οι Σκύθες εφηύραν το
πετάλωμα), όπλα, και στην τέχνη, το χαρακτηριστικό σκυθικό στιλ με απεικονίσεις
ζώων.
Ο κ. Ζντάνοβιτς μας πληροφορεί ότι
εδώ συγκεντρώνεται ό,τι κινδυνεύει να καταστραφεί στη στέπα. Σε αυτό το μέρος
υπάρχει η πρόθεση να δημιουργηθεί ένα μουσείο όλων των λαών που έζησαν εδώ. Η
αρχαία γη την οποία πατάμε έχει ιστορία το ίδιο παλιά με αυτή της Ιερουσαλήμ. Στον
χάρτη της περιοχής ξεχωρίζει ο οικισμός Παρίσι που ονομάστηκε έτσι προς τιμήν
της νίκης στον πόλεμο του 1812, στον οποίο πήραν μέρος και ντόπιοι Κοζάκοι.
Η ζωή των Αρίων
Στο σημείο που βρισκόταν το
φρούριο της Αρκαΐμ, δεν υπάρχει τίποτα. «Τουλάχιστον στέκεστε πάνω σε αρχαία
γη», λέει ο Ζντάνοβιτς. Ονειρεύεται να κτίσει κοντά στη Νέα Αρκαΐμ μια πιστή απομίμηση
του φρουρίου σε φυσικές διαστάσεις. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε για την
ώρα, είναι να το μελετήσουμε στη μακέτα που υπάρχει στο μουσείο. Δυο σειρές από
αμυντικά τείχη, τα οποία διαθέτουν ξύλινο σκελετό επικαλυμμένο με πηλό. Στο
εσωτερικό, πολύ κοντά το ένα στο άλλο, σπίτια σε ακτινωτή διάταξη, με πόρτες
στις στέγες. Όλα τα σπίτια είναι ομοιόμορφα. Όπως φαίνεται δεν υπήρχαν πολύ
πλούσιοι και πολύ φτωχοί. Το κάθε σπίτι έχει πηγάδι, μαντεμένιο κλίβανο, στον
οποίο από το κράμα χαλκού και κασσίτερου έφτιαχναν μπρούντζο. Ο ανθεκτικός
μπρούντζος έδωσε ισχυρή ώθηση στην ανάπτυξη της τεχνολογίας και του πολιτισμού.
Γι’ αυτό και η εποχή αυτή ονομάζεται Εποχή του Χαλκού. Τις βελόνες και τα
αγκίστρια για το ψάρεμα τα κατασκεύαζαν από κόκκαλα, την ενδυμασία από δέρμα
και ύφασμα, το οποίο ύφαιναν οι ίδιοι από κάνναβη. Τρέφονταν κυρίως με
δημητριακά, προσθέτοντας σε αυτά κρέας, ενώ επίσης ψάρευαν.
«Πρώτοι αυτοί δημιούργησαν το
οικονομικό σύστημα, το οποίο κατόπιν συνηθίσαμε: Εκτροφή βοοειδών και
αιγοπροβάτων, καλλιέργεια της γης», αναφέρει ο Ζντάνοβιτς. Στους κήπους της
Αρκαΐμ καλλιεργούσαν κεχρί, κρεμμύδι και κριθάρι. Τα ζώα τα είχαν έξω από το
φρούριο, μεταξύ των τειχών και της τάφρου. Ο Ζντάνοβιτς διευκρινίζει ότι
θεωρούσαν πολύ σημαντικό να ζουν σε ένα περιβάλλον με πολύ νερό τριγύρω. Για αυτό
έφτιαχναν τις πόλεις κοντά σε ποτάμι και άνοιγαν ένα κανάλι.
Τα πάντα εδώ είναι διαποτισμένα με
συμβολισμούς. Από τις διακοσμητικές σβάστικες στην κεραμική μέχρι και την ίδια
την πόλη που χτίστηκε μεμιάς, βάσει ενός ενιαίου σχεδίου. Παράλληλα, δεν
υπάρχουν καθόλου ζωγραφιές, απεικονίσεις θεοτήτων, επιγραφές. Ωστόσο, τη δύναμη
της ιστορικής της μνήμης μαρτυρά το γεγονός ότι όταν οι κάτοικοι έφευγαν,
καίγοντας προηγουμένως την πόλη τους, και επέστρεφαν μετά από μια γενιά, έφτιαχναν
τα πάντα ακριβώς όπως ήταν. Το κάθε πηγάδι, ο κάθε στύλος, όλα τοποθετούνταν
στο μέρος που βρισκόταν και πριν. Και αυτό επαναλαμβανόταν αρκετές φορές.
Γέννηση, ο θάνατος.
«Ένας παρ’ ολίγον πολιτισμός»,
λένε οι αρχαιολόγοι. Μερικές φορές όμως φαίνεται ότι θα ήταν ορθότερο να λεχθεί
«ανεξήγητος πολιτισμός». Τόσο μυστηριώδη δείχνουν όλα αυτά. Ακόμη και κάποιοι
τάφοι από αυτούς που έχουν βρεθεί, είναι πολύ παράξενοι. Ένας άνδρας και μια
γυναίκα κείτονται αγκαλιασμένοι, με τη γυναίκα να έχει στο χέρι ένα πολεμικό
τσεκούρι πάνω στο κεφάλι του άνδρα. Πάντως, συνήθως ενταφίαζαν τα σώματα
πλαγίως, σε στάση κοιμισμένου ή εμβρύου, αφήνοντας πιθανόν να εννοηθεί ότι
πρόκειται για μια νέα γέννηση, είτε πως ο θάνατος είναι ένα όνειρο.
Ο Σεργκέι αφηγείται ότι οι Άριοι
έφτασαν εδώ από τη Δύση, πιθανόν από κάποια περιοχή του Βόλγα, και μετά
κινήθηκαν προς την Κεντρική Ασία. Θεωρεί ότι το αγαπημένο τους ποτό ήταν ένα
ρόφημα από κάνναβη ανακατωμένη στο γάλα, με την προσθήκη εφέδρας. «Πως είστε σίγουρος ότι πρόκειται
για τους ίδιους Άριους που στη συνέχεια ήρθαν στην Ινδία και το Ιράν;», ρωτάω
τον Σεργκέι. «Στη Ριγκβέντα και την Αβέστα (αρχαία ιερά κείμενα των Ινδών και
Ιρανών αντίστοιχα) περιγράφεται η πατρογονική χώρα των Αρίων. Εκεί υπάρχουν
σημύδες, και κλίμα ανάλογο με το δικό μας. Ανάλογα νεκροταφεία, και οι σκελετοί
σε αυτά είναι του ινδοευρωπαϊκού ανθρωπολογικού τύπου. Και άλλη μια
σημαντικότατη ιδιαιτερότητα, είναι τα άρματα, τα οποία εκείνο τον καιρό τα
είχαν μόνο οι Άριοι».
